Dua Kubbesi
Tanım:
Arasta ve çarşı esnafının her sabah dükkânını açmadan önce altında toplanıp dua ettiği kubbe ile örtülü bölüm.
Tarihi ve Özellikleri:
Dua kubbeleri XVI. yüzyılda ortaya çıkmış ve arastaların merkezi durumunda olmuştur. Erken örnekleri hakkında kesin bilgi bulunmamakla birlikte, fütüvvet geleneğinin devam ettiği ve Ahîlik teşkilâtının ticaret hayatına hâkim olduğu dönemlerde de esnafın sabah dükkânını açmadan önce bir yerde toplanıp dua ettiği bilinmektedir. Sabah namazında camide buluşan esnaf, namazdan sonra çarşının dua meydanı veya dua kubbesi adı verilen bölümünde toplanır ve burada doğruluk yemini ile helâl ve bereketli kazançlar elde etmek için dua ederdi.
Erken Örnekler:
Mardin Revaklı Çarşı: Güney revak sırasının batısında yer alan ve çarşının yüksekliğini aşan bölümün özel bir dua yeri olduğu düşünülebilir.
Kütahya Büyük Bedesten: XV. yüzyılın ikinci yarısına tarihlenen güneydoğu girişinin önündeki kubbeli mekân da dua kubbelerinin erken bir örneği olabilir.
Öne Çıkan Örnekler:
Lüleburgaz Sokullu Mehmed Paşa Külliyesi (977/1569-70): Cami ile kervansarayı ayıran arasta sokağında yer alan dua kubbesi, dört ayak üzerine oturtulmuş geniş sivri kemerlerle taşınmakta ve pandantiflerle geçişi sağlanmaktadır.
Payas Sokullu Mehmed Paşa Külliyesi (982/1574-75): Kuzey-güney doğrultusunda uzanan arasta sokağının ortasında, kervansarayla kale girişlerinin ekseninde yer alır. Dört sivri kemerle duvarlara oturtulmuş dua kubbesinin batıya açılan girişi üzerinde bir dikdörtgen pencere bulunur.
Havsa Sokullu Mehmed Paşa Külliyesi (984/1576-77): Cami ile kervansarayı ayıran arasta sokağında yer alır. Cami ve kervansaray bloklarına açılan kapıların önünde yükselen dua kubbesinin taşıyıcı ayak ve duvarları günümüze kadar gelmiştir.
Selimiye Arastası (Edirne): III. Murad zamanında (1574-1595) Mimar Dâvud Ağa’ya yaptırılmıştır. Kuzey-güney yönündeki ana aks ile batıya uzanan yan aksın kesiştiği bölümde yer alır. Yüksek kasnaklı bir kubbe ile örtülüdür ve yirmi pencereye sahiptir.
İstanbul’daki Örnekler:
Kapalı Çarşı ve Mısır Çarşısı: Esnafın her sabah dükkânlarını açmadan önce “dua meydanı” adı verilen yerlerde toplandığı bilinmektedir. Kapalı Çarşı’da iki dua meydanı olduğu ve Mısır Çarşısı’nda da çarşıyı oluşturan iki sokağın birleştiği yerin dua meydanı olarak kullanıldığı bilinir.
Sonuç:
Dua kubbeleri, ticaretin ve esnaf hayatının önemli bir parçası olarak, esnafın günlük hayatında dini vecibelerini yerine getirdiği özel mekânlar olmuştur. XVI. yüzyıldan itibaren özellikle külliyelerde görülmeye başlanan bu yapılar, arasta ve çarşı kültürünün dini ve sosyal yaşamla iç içe geçtiği noktaları temsil etmektedir.
Dua Kubbesi, 16. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda ortaya çıkan, arastaların (çarşıların) merkezi bir noktasında yer alan ve esnafın sabah dükkânlarını açmadan önce toplanıp dua ettiği, kubbe ile örtülü bir yapıdır.
Tarihçe:
Dua kubbelerinin kökeni, Ahilik teşkilatının yaygın olduğu dönemlere kadar uzanır. Esnaf, sabah namazından sonra çarşıdaki dua meydanında veya dua kubbesinde toplanır, aralarından seçtikleri bir önder eşliğinde dua ederdi. Bu dua, hem helal kazanç hem de günün bereketli geçmesi için yapılırdı.
yüzyılda Mimar Sinan ve Mimar Davut Ağa gibi önemli mimarlar tarafından yapılan külliyelerdeki arastalarda dua kubbeleri görülmeye başlanmıştır. Bu kubbeler, genellikle çarşının merkezi bir noktasında yer alır ve mimari olarak dikkat çekici yapılardı.
Örnekler:
Lüleburgaz Sokullu Mehmed Paşa Külliyesi: Caminin ve kervansarayın ortasında yer alan bu dua kubbesi, sekizgen bir kasnağa sahiptir ve açık arastada yükselen bir yapıdır.
Payas Sokullu Mehmed Paşa Külliyesi: Kuzey-güney doğrultusunda uzanan arasta sokağının ortasında yer alan bu dua kubbesi, kervansaray ve kale girişlerinin eksenindedir.
Havsa Sokullu Mehmed Paşa Külliyesi: Caminin ve kervansarayın arasında yer alan bu dua kubbesinin sadece taşıyıcı ayakları ve duvarları günümüze ulaşmıştır.
Edirne Selimiye Arastası: Selimiye Camii’nin batısında yer alan bu dua kubbesi, yüksek kasnaklı bir kubbeye sahiptir ve 20 penceresiyle dikkat çeker.
İstanbul’daki Dua Meydanları:
yüzyıldan sonra yapılan dua kubbeleri hakkında kesin bilgi bulunmamakla birlikte, İstanbul’daki Kapalıçarşı ve Mısır Çarşısı’nda esnafın dua ettiği meydanların varlığı bilinmektedir. Bu meydanlar, çarşıların merkezi noktalarında yer alır ve esnafın toplu dua etmelerine olanak sağlardı.
Dua kubbeleri, Osmanlı döneminde esnafın dini ve sosyal hayatında önemli bir yere sahipti. Bu yapılar, hem esnafın bir araya gelerek dua etmelerini sağlıyor hem de çarşıların mimari dokusuna zenginlik katıyordu.
BENZER KONULAR:
